الیقین باختصاص مولانا علی بامرة المؤمنین (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ق) |
| تاریخ نگارش | قرن هفتم قمری |
| موضوع | امیرالمؤمنین |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالکتاب |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۳ق |
الیَقین بِاختِصاصِ مولانا عَلیّ علیه‌السلام بِإمرَةِ المُؤمِنین، کتابی به زبان عربی درباره علی بن ابی‌طالب(ع) از آثار سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ق) است. مؤلف در این کتاب با استناد به ۲۲۰ حدیث از منابع اهل سنت، تلاش می‌کند نشان دهد که لقب امیرالمؤمنین، مختص به علی(ع) بوده و رسول اکرم(ص) آن را به وی اعطا کرده است. کتاب الیقین، همراه با کتاب التحصین ابن طاووس با موضوعی مشابه، چاپ شده است.
درباره مؤلف
سید رضی‌الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و امام سجاد(ع) از بزرگترین عالمان شیعه و نویسنده کتاب‌هایی همچون المهمات و التتمات، کشف المحجة لثمرة المهجة، مصباح الزائر و جناح المسافر، الملهوف علی قتلی الطفوف و مهج الدعوات و منهج العنایات. وی استاد بزرگانی همچون علامه حلی و پدر او(شیخ یوسف سدیدالدین) است.
علت نام‌گذاری
بنا بر آنچه از قول سید در مقدمه و خاتمه کتاب آمده است وی می‌گوید:
- «آنچه را رؤیت کردم از سخنان سید المرسلین و خاتم النبیین(ص) و آنچه را روایت کردم از کتب مختلف؛ هیچ شکی در من باقی نماند و مرا به یقین رساند که علی(ع) امیرالمؤمنین است.»
موضوع
موضوع این کتاب، روایاتی است در این‌باره که پیامبر اکرم(ص)، لقب امیرالمؤمنین را به علی(ع) داده و این لقب اختصاص به آن حضرت دارد. پیش از ابن طاووس نیز، ابن غضائری (متوفای ۴۱۱ق) کتابی با نام التسلیم علی أمیرالمؤمنین علیه‌السلام بإمرة المؤمنین داشته است.
به گفته سید در مقدمه کتاب التحصین، مجموع روایاتش در «الیقین» از ۴۰۰ حدیث گذشته است.
انگیزه نگارش
گویا تألیف این کتاب ناظر به سخن کسانی چون ابن ابی الحدید بوده که در شرح نهج البلاغه ضمن اشاره به این موضوع می‌گوید: شیعه گمان می‌کنند علی(ع) در زمان پیامبر اکرم(ص) به لقب امیر المؤمنین خطاب شده و همه مهاجرین و انصار او را به این لقب خطاب کرده‌اند، اما این در اخبار محدثان ثابت نشده است.
محتوا
کتاب «الیقین» دارای مقدمه‌ای مفصل و یک خاتمه و سه بخش با عنوان قسم است. مؤلف در مقدمه فهرست ۲۲۰ باب کتاب را آورده و سپس در طی سه قسمت با عناوین زیر به بیان روایات پرداخته است:
- قسم اول؛ احادیثی که بیان می‌کند علی بن ابی طالب(ع) به نام «امیرالمؤمنین» خوانده می‌شد. (شامل ۱۷۷ باب)؛
- قسم دوم؛ احادیثی که نامیدن آن حضرت به «امام المتقین» را اثبات می‌کند. (شامل ۲۴ باب)؛
- قسم سوم؛ احادیثی که لقب «یعسوب الدین» را برای آن حضرت اثبات کرده است. (شامل ۱۹ باب).
نخستین روایت کتاب از ابن عباس این است:امیرالمؤمنین(ع) دید که رسول خدا سرش در دامان دحیه کلبی است؛ پس از احوالپرسی امام علی با پیامبر(ص) دحیه به حضرت گفت من تو را دوست دارم و خطاب به او افزود : تو(امیرالمؤمنین) امیرمؤمنان و پیشوای سپید رویان هستی تو سید و آقای فرزندان آدم ـ به جز پیامبران ـ هستی، روز قیامت لواء حمد در دست توست و تو و شیعیانت همراه با محمد(ص) و حزبش به سوی بهشت ها رهنمون می شوید، هر کس تو را دوست بدارد رستگار است وهر کس رهایت کند زیانکار است، دوستداران محمد دوستداران تو هستند و دشمنان محمد دشمنان تواند و از شفاعتش محروم‌اند. آن گاه دحیه سر پیامبر(ص) را در دامان علی نهاد. پیامبر به امام علی فرمود که او دحیه نبود بلکه جبرئیل بود که تو را به همان نامی خطاب کرد که که خدا برایت نهاده و خداست که محبت تو را در دل های مؤمنان و هیبت تو را در سینه کافران قرار داده است. روایت پایانی کتاب از پیامبر(ص) خطاب به امام علی(ع) است که فرمود: یعسوب(ملکه زنبور عسل) امیر زنبوران است و تو امیرمؤمنان هستی.
- همچنین ببینید:یعسوب الدین
منابع کتاب
منابع اهل سنت
سعی مؤلف در این کتاب بر اعتبار روایات و اسناد آن و بنا بر استفاده و استدلال از منابع اهل سنت بوده است. برخی از این منابع عبارتند از:
- مناقب ابن مردویه
- مناقب خوارزمی
- تاریخ بغداد
- کتاب‌های ابن عقده
- کتاب المعرفة ثقفی
- کتاب المعرفه رواجنی
- حلیة الاولیاء از ابونعیم اصفهانی
و بسیاری از منابع دیگری که بخشی از آن‌ها اکنون موجود نیست، مانند کتاب مناقب که آن را تألیف محمد بن جریر بن یزید طبری نویسنده تاریخ طبری می‌داند.
منابع شیعی
وی از منابع شیعی نیز بهره برده است مانند:
- مولد مولانا علی(ع) و اخبار الزهراء از شیخ صدوق
- دلائل الامامة طبری امامی
- المأة حدیث فضل بن شاذان
- البهار از حسین بن سعید اهوازی
- الاستبصار کراجکی
- الانوار صاحب بن عباد
- سنة الاربعین از فضل‌الله راوندی کاشانی.
اعتبار
در مجموع کثرت منابع وی و دستیابی او به کتبی که امروزه در دست نیست، دارای اهمیت و قابل توجه است. چنانکه بیان سلسله اسناد، اعتبار کتاب را بیشتر می‌کند.
تکمیل کتاب
ابن طاووس دو اثر دیگر در تکمیل یا استدراک کتاب الیقین تألیف کرده است: الانوار الباهرة فی انتصار العترة الطاهرة بالحجج القاهرة و التحصین فی اسرار ما زاد علی کتاب الیقین، که در التحصین منقولات سید از کتب شیعه بسیار است. کتاب الیقین همراه با کتاب التحصین در یک مجلد چاپ شده است.
نسخه‌ها
- نسخه خطی ملا محمدکاظم بن محمدزمان جابری سال ۱۰۴۴ق.
- نسخه ملا علی خیابانی
- نسخه میرزا محمد تهرانی در سامرا سال ۱۳۶۹ق.
- نسخه شیرمحمد همدانی
- نسخه سید ابوالقاسم اصفهانی
- نسخه کتابخانه شیخ علی بن محمد رضا کاشف الغطاء
- نسخه دیگری در کتابخانه شیخ علی بن محمد رضا کاشف الغطاء به انضمام منیة المرید
- نسخه کتابخانه صدر
- نسخه سید محمدعلی روضاتی
- نسخه مجموعه بوهار در کتابخانه کلکته هند
- نسخه شیخ حسین حلی نجفی
- نسخه برگرفته از بحارالانوار
- نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد
- نسخه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران که همان نسخه میرزا حسین نوری صاحب مستدرک الوسائل است.
- نسخه کتابخانه ملک تهران
- نسخه علامه امینی در مقدمه کتاب الغدیر
- نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم
- نسخه کتابخانه صاحب عبقات در لکنهو هند
- نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران
چاپ‌ها
- چاپ اول بدون تحقیق و تصحیح در ۲۱۴ صفحه در چاپخانه الحیدریة در نجف اشرف در سال ۱۳۶۹ق.
- چاپ با تحقیق در ۷۲۰ صفحه در بیروت به اهتمام مؤسسه ثقلین در سال ۱۴۱۰ق.
- چاپ دوم با اضافات و تحقیقات توسط دارالکتاب در قم در سال ۱۴۱۳ق.
پانویس
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۹.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۲۲ و ۲۳.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۴.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۱۲.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، فهرست کتاب.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ج۱، ۱۴۱۳ق، ص۱۲۹-۱۳۰.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ج۱، ۱۴۱۳ق، ص۵۱۷.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۱۳ و ۱۴.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۲ و ۳.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۲ و ۳.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۱۹ و ۲۰.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۲۶.
- ↑ الْيَعْسُوبُ أَمِيرُ النَّحْلِ وَ أَنْتَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، الیقین باختصاص مولانا علی علیه‌السلام بإمرة المؤمنین، تحقیق انصاری، قم، دارالکتاب، ۱۴۱۳ق.
- کتاب‌های فضایل اهلبیت
- آثار سید بن طاووس
- کتاب‌های شیعیان درباره امام علی
- کتاب‌های عربی